ถ้ำเป็นหนึ่งในสถานที่ท่องเที่ยวเชิงธรรมชาติที่น่าสนใจ ด้วยระบบนิเวศที่แตกต่างจากการท่องเที่ยวในแหล่งธรรมชาติแบบอื่น หรือด้วยบรรยากาศแวดล้อมของถ้ำที่ให้อารมณ์ลึกลับ ท้าทาย และน่าค้นหา เป็นเสน่ห์ดึงดูดให้เหล่านักท่องเที่ยวที่ชื่นชอบความแตกต่างที่แปลกใหม่ หรือนักท่องเที่ยวสายลุยผู้รักการผจญภัยให้ชอบมาเที่ยวกัน ถ้ำหลายแห่งในไทยมักจะมีช่วงระยะเวลาปิดถ้ำในทุกปี เพื่อฟื้นฟูธรรมชาติภายในและปกป้องอันตรายจากธรรมชาติที่อาจเกิดแก่นักท่องเที่ยว แต่ก็มีถ้ำอีกไม่น้อยที่ทางกรมอุทยานฯ หรือหน่วยงานที่ทำหน้าที่ดูแลในบริเวณพื้นที่นั้น อนุญาตเปิดให้เข้าชมได้ทุกวันตลอดทั้งปี โดยไม่ต้องกังวลว่าจะมาเที่ยวผิดช่วงเวลา ทำให้ส่งผลต่อความปลอดภัย ซึ่งจะมีอยู่ด้วยกันหลายแห่ง อาทิ
ถ้ำพระยานคร
ตั้งอยู่ในอุทยานแห่งชาติเขาสามร้อยยอด การจะเข้าไปภายในถ้ำจะต้องเดินเท้าขึ้นไปบนภูเขาซึ่งจะเต็มไปด้วยธรรมชาติที่ค่อนข้างสมบูรณ์ เมื่อมาถึงภายในถ้ำจะพบว่าถ้ำพระยานครเป็นถ้ำขนาดใหญ่ซึ่งภายในจะมี 3 คูหา มีพระที่นั่งคูหาคฤหาสน์ที่ถูกสร้างเกิดในสมัยรัชกาลที่ 5 คราวเสด็จประพาสถ้ำ ด้านข้างและด้านบนเพดานถ้ำมีหินงอกหินย้อยเป็นรูปร่างต่าง ๆ อันสวยงาม บางช่วงบนเพดานถ้ำจะมีปล่องขนาดใหญ่ ที่เปิดออกให้แสงสว่างจากภายนอกสาดลำแสงเข้ามาตกกระทบตัวพระที่นั่งคูหาคฤหาสน์ขนาดย่อม ซึ่งตั้งไว้บนเนินดินกลางถ้ำ ที่แวดล้อมไปด้วยต้นไม้สูงหลายสิบต้น คล้ายป่าขนาดเล็กบริเวณพื้นถ้ำด้านล่าง จนดูปลั่งประกายเรืองรอง เกิดเป็นภาพสวยงามจับตาจากการรังสรรค์ร่วมกันของธรรมชาติและมนุษย์
ถ้ำลอด ปางมะผ้า
อยู่ในความดูแลของเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าลุ่มแม่น้ำปาย จังหวัดแม่ฮ่องสอน ถ้ำลอดปางมะผ้าจะมีลำห้วยไหลลอดจากปากทางเข้าหน้าถ้ำ ไหลทะลุไปยังอีกด้านหนึ่งของถ้ำ นักท่องเที่ยวจึงนิยมล่องตามลำห้วยตื้น ๆ เข้าไปชมภายในถ้ำด้วยการนั่งแพที่ทำจากไม้ไผ่ต่อกัน จนมีขนาดยาวและแคบ หัวท้ายแพจะมีคนค่อยถ่อแพให้ล่องไปตามลำน้ำเข้าไปภายใน แสงตะเกียงบนแพที่ใช้นำทางจะเป็นแหล่งกำเนิดแสงขนาดใหญ่เพียงอย่างเดียวที่ส่องสว่างภายในถ้ำ เนื่องจากจะไม่มีการติดตั้งหลอดไฟใด ๆ เพื่อรักษาธรรมชาติของถ้ำในยังคงความสมบูรณ์มากที่สุด เมื่อนั่งแพล่องไปตามลำน้ำเรื่อย ๆ จะพบว่าถ้ำนั้นกว้างและสูง ด้านบนมีหินงอกหินย้อยรูปร่างต่าง ๆ แสงไฟจากตะเกียงจะตกกระทบหินงอกหินย้อยด้านบนเพดานถ้ำ บางส่วนจะเปล่งปลั่งล้อแสงไฟเล่นราวจะหยาดหยด บางส่วนก็จะเกิดเงาสีทึบดูลึกลับ คนถ่อแพจะพาหยุดพัก ณ จุดต่าง ๆ ที่เป็นพื้นที่แห้งให้เดินชมบริเวณโดยรอบ ซึ่งจะมีภาพเขียนสีแดงสีดำของมนุษย์โบราณก่อนประวัติศาสตร์และวัตถุโบราณต่าง ๆ ซึ่งแสดงถึงความเก่าแก่ของถ้ำแห่งนี้ อาทิ ภาชนะดินเผา กระดูกมนุษย์โบราณ โลงศพไม้สักหรือโลงผีแมน ฯลฯ
ถ้ำในบางแห่งถึงแม้ว่าจะเปิดให้เที่ยวชมทุกวันตลอดทั้งปี แต่ก็มีช่วงเวลากำหนดที่จะเข้าออกถ้ำ ซึ่งควรจะเคารพทำตามกฎนั้นอย่างเคร่งครัด และไม่ว่าอย่างไรก่อนการท่องเที่ยวเชิงธรรมชาติควรสอบถามหน่วยงานที่เกี่ยวข้องในการดูแลพื้นที่ ถึงความพร้อมของสถานที่ก่อนไปทุกครั้ง เพื่อให้การเที่ยวในครั้งนั้นเป็นไปอย่างราบรื่นและน่าประทับใจอย่างที่สุด
